معرفي نظام آموزش عالي ايران

1- تاريخچه تحولات آموزش عالي ايران
2- اركان نظام آموزش عالي ايران
3- جريانهاي متنوع در آموزش عالي ايران
4- گزينش دانشجو
5- دوره هاي تحصيلي
6- برنامه ريزي درسي
7- هيأت علمي

   آموزش عالي در فرهنگ و تمدن پوياي ايراني و اسلامي از قدمت و غناي شايسته اي برخوردار است . با شروع عصر رنسانس و پيشرفتهاي علمي و صنعتي در كشورهاي غربي، در كشور ما نيز عناصري از آموزش عالي مبتني بر الگوي اروپاي غربي ايجاد شد. اولين بار اميركبير علاوه بر اعزام دانشجو به خارج، با تأسيس دارالفنون در سال 1228 هجري شمسي، ازاستادان خارجي براي تدريس در دانشكده هاي تخصصي فني درالفنون دعوت كرد. دانشگاه تهران و تعدادي از دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي بعد از تأسيس دارالفنون شكل گرفتند. با تصويب قانون اجازه تأسيس دانشگاه در تهران در سال 1313 هجري شمسي، دانشگاه تهران به عنوان مركز ثقل آموزش عالي ايران شناخته شد.
   با تأسيس وزارت علوم و آموزش عالي در بهمن ماه 1346 و متعاقب آن تشكيل " شوراي مركــزي آموزش" در سال 1348 ، نخستين گام در جهت تمركز، تجديد سازمان و اعمال يك نظارت مركزي بر دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي برداشته شد.
   پس از پيروزي انقلاب اسلامي در ارديبهشت ماه 1359 لايحه قانوني تشكيل شوراي عالي فرهنگ و آموزش عالي به تصويب شوراي انقلاب رسيد و به دنبال آن به منظور ايجاد تحولي اساسي در دانشگاهها و به درخواست دانشجويان مسلمان و انقلابي ستادي با عنوان ستاد انقلاب فرهنگي با فرمان رهبر كبير انقلاب اسلامي حضرت امام خميني (ره) تشكيل شد كه اين ستاد بزرگترين نقش را در سياستگذاري فرهنگي و آموزشي كشور به عهده گرفت.
   در مرداد ماه 1364 با تصويب قانون " تشكيل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي"، كليه اختيارات، وظايف و مسؤوليتهاي وزارت فرهنگ و آموزش عالي در آموزش پزشكي به وزارتخانه جديد انتقال يافت.
   وزارت فرهنگ و آموزش عالي در تاريخ 3/2/1379 به منظور انسجام بخشيدن به امور اجرايي و سياستگذاري نظام علمي كشور، به وزارت علوم، تـحقيقات و فناوري تغيير نام داد و وظايف برنامه ريزي، حمايت و پشتيباني، ارزيابي و نظارت، بررسي و تدوين سياستها و اولويتهاي راهبردي در حوزه هاي تحقيقات و فناوري به وظايف وزارتخانه مذكور افزوده شد..

الف - شوراي عالي انقلاب فرهنگي
   اهم وظايف شوراي عالي انقلاب فرهنگي به عنوان بالاترين مرجع سياستگذاري و برنامه ريزي آموزش عالي كشور به شرح زير است :
    1- گسترش و نفوذ فرهنگ اسلامي در شؤون جامعه و تقويت انقلاب فرهنگي و اعتلاي فرهنگ عمومي
    2- تحول دانشگاهها و مدارس، مراكز فرهنگي و هنري براساس فرهنگ صحيح اسلامي و گسترش و تقويت متخصصان متعهد و نيروهاي فعال ماهر و استادان و مربيان و معلمان معتقد به اسلام و استقلال _TfQ
    3- تعميم سواد و استفاده از دستاوردها و تجارب مفيد دانش بشري براي نيل به استقلال علمي و فرهنگي
    4- حفظ و احيا و معرفي آثار و مأثر اسلامي و ملي

ب - وزارت فرهنگ و آموزش عالي ايران (علوم، تحقيقات و فناوري)
   وزارت فرهنگ و آموزش عالي در تاريخ 17/12/57 با ادغام وزارت علوم و آموزش عالي و وزارت فرهنگ و هنر تشكيل شد. وظايف اصلي وزارت فرهنگ و آموزش عالي مطابق قانون اصلاح قانون تأسيس وزارت علـوم و آموزش عالي مصوب8/5/1353 عبارت است از:
    الف-بررسي و ارائه هدفهاي اساسي و خط مشيهاي كلي و برنامهريزي در همه سطوح آموزشي و پژوهشهاي علمي و ايجاد هماهنگي ميان آنها
    ب - تعيين اصول كلي برنامههاي آموزشي و پژوهشي دانشگاهي
    ج - تعيين ضوابط اساسي آموزشي و پژوهشي دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي و مؤسسات پژوهشي
    د - هماهنگ كردن ضوابط سازماني دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي
و مؤسسات پژوهشي و ضوابط و اصول كلي مقررات استخدامي اعضاي هيأت علمي و همچنين ساير مستخدمين دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي و مؤسسات پژوهشي كه مشمول قانون استخدام كشوري نيستند پس از تأييد سازمان امور اداري و استخدامي كشور با توجه به نيازها و مقتضيات خاص هر يك از سازمانهاي مزبور
    هـ- هماهنگ كردن ضوابط و اصول كلي مقررات مالي و معاملاتي دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي و مؤسسات پژوهشي با همكاري وزارت امور اقتصادي و دارايي و سازمان برنامه و بودجه، در جهت تسهيل فعاليت سازمانهاي مزبور با توجه به مقتضيات خاص هر يك
    و - برنامهريزي جامع توسعه آموزش عالي و پژوهشهاي علمي به منظور تربيت نيروي انساني كاردان و متخصص موردنياز كشور
    ز - تعيين خط مشي كلي در مورد اعزام دانشجو به خارج و نظارت و سرپرستي بر امر اعزام و تحصيل و بازگشت و به كارگماري دانشجوياني كه براي ادامه تحصيل به خارج از كشور ميروند يا فرستاده ميشوند
    ح - اتخاذ تدابير لازم جهت ترويج علوم و هدايت و ارشاد كوششهاي پژوهشي و حمايت از محققان كشور و ايجاد تسهيلات لازم براي فعاليتهاي پژوهشي
    ط - نظارت بر امور دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي و مؤسسات پژوهشي و ارزشيابي آنها
    ي - تعيين ضوابط مربوط به تشخيص ارزش علمي گواهينامههاي آموزشش عالي و پژوهشهاي علمي دانشگاهها و مؤسسات علمي خارجي وتعيين ارزش مدارك مذكور
    ك - فراهم آوردن موجبات تربيت دبيران و كارشناسان آموزشي موردنياز مؤسسات آموزش عمومي
    ل - ايجاد و اجازه تأسيس تجهيز و توسعه هرگونه واحد آموزش عالي و يا مؤسسه پژوهشي همچنين جلوگيري از ادامه فعاليت و يا انحلال هر يك از آنها طبق تصويب شوراي گسترش آموزش عالي
    م - همكاري با سازمان برنامه و بودجه در بررسي صورت اعتبارات جاري و عمراني موردنياز دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي و مؤسسات پژوهشي كه توسط دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي و مؤسسات پژوهشي به وزارت علوم، تحقيقات و فناوري تسليم ميشود.
    ن - اداره امور نمايندگي ثابت ايران در يونسكو و امور بورسهايي كه از طرف سازمان امور اداري و استخدامي كشور براي دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي و مؤسسات پژوهشي تخصيص داده cmTfO و توسعه و نظارت در روابط علمي بينالمللي در سطح آموزش عالي و پژوهشهاي علمي

ج- دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي
   دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي و پژوهشي زير نظر هيأتهاي امنأي دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي اداره مي شوند. مطابق قانون مورخ 23/12/67 شوراي عالي انقلاب فرهنگي، هيأتهاي امناي دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي با ساختاري به شرح زير تشكيـل مي شوند:
    الف -وزير
    ب - رئيس دانشگاه
    ج - 4 تا 6 تن از شخصيتهاي علمي و فرهنگي و يا اجتماعي و محلي و كشوري كه نقش مؤثري در توسعه و پيشرفت دانشگاه مربوط داشته باشند. ( اين اعضا به پيشنهاد وزيـر و تصميم گيري مشورتي شوراي عالي انقلاب فرهنگي و با حكم رئيس جمهور تعيين مي شوند.)
    د - رئيس يا نماينده رئيس سازمان برنامه و بودجه رياست هيأت امناي دانشگاه برحسب مورد به عهده وزير فرهنگ و آموزش عالي يا بهداشت، درمان و آموزش پزشكي مي باشد و دبيري هيأت امنا به عهده رئيس دانشگاه است .
   همچنين به موجب اين قانون وظايف و اختيارات هيأت امنا چنين تعيين شده است .
    الف - تصويب آيين نامه داخلي
    ب - تصويب سازمان و تشكيلات دانشگاه و نحوه اداره دانشگاه و واحدهاي تابعه
    ج - بررسي و تصويب بودجه دانشگاه كه از طرف رئيس دانشگاه پيشنهاد مي شود.

   آموزش عالي در ايران عمدتا" شامل آموزشهاي دانشگاهي منتهي به مدارك كارداني، كارشناسي، كارشناسي ارشد و دكتري است. مراكز آموزشي فعال در نظام آموزش عالي ايران عبارتند از:
الف - بخش دولتي
   در كشور ما تأمين نيروي انساني آموزش ديده و متخصص بر عهده وزارت علوم، تحقيقات و فناوري قرار داده شده است، ولي در عين حال ساير وزاتخانه ها و دستگاههاي اجرايي نيز به نحوي در تربيت نيروي انساني متخصص مشاركت دارند.
   با واگذاري آموزشهاي پزشكي به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در مردادماه سال 1364، كليه اختيارات، وظايف و مسؤوليتهاي وزارت فرهنگ و آموزش عالي در آموزش پزشكي به وزارتخانه جديد انتقال يافت. هدف از اين اقدام استفاده آسان تر و مؤثرتر ازامكانات و بيمارستانهاي تحت پوشش وزارت و بهداشت، درمان و آموزش پزشكي. به منظور اجراي برنامه هاي گسترش آموزش پزشكي در سطح كشور بود.
   در حال حاضر علاوه بر دانشگاهها و مراكز آموزش عالي وابسته به وزارتخانه هاي علوم، تحقيقات و فناوري و بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، مراكز ديگري نيز با كسب مجوز از وزارت علوم، تحقيقات و فناوري دانشجـو مي پذيرند. از جمله اين مراكز، آموزشكدههاي فني و مراكز تربيت معلم وابسته به وزارت آموزش و پرورش و مؤسسات آموزش عالي وابسته به ساير وزارتخانهها مثل: امور خارجه، پست و تلگراف، راه و ترابري و .... است.
   تحصيل دانشجويان در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي به اين ترتيب است كه آنها براي تحصيل در يك رشته تحصيلي، در يكي از مراكز آموزش عالي ( دانشگاه، دانشكده، آموزشكده فني و يا مدرسه ZGam) پذيرفته شده، دروس و واحدهاي تحصيلي را در مدت زمان معيني به اتمام مي رسانند و دانشگاهها بـــه دانشآموختگان خود بر حسب دوره تحصيلي كه در آن پذيرفته شده و تحصيل كردهاند، يكي از مدارك رسمي كارداني، كارشناسي، كارشناسي ارشد، دكتري حرفه اي و دكتري تخصصي اعطا مي كنند.
   هم اكنون 54 دانشگاه و مؤسسه آموزش عالي تحت پوشش وزارت علوم، تحقيقات و فناوري فعاليـت مي كنندكه وظيفه سياستگذاري، برنامه ريزي، هدايت تحصيلي، نظارت و ارزيابي، اعطاي مجوز تأسيس، توسعه دانشگاه، دوره و رشته و گزينش دانشجو و .... در آنها بر عهده اين وزارت است.
علاوه بر دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي مذكور، دانشگاهي تحت عنوان، دانشگاه جامع علمي - كاربردي در سال 1371 به منظور تقويت آموزشهاي فني و حرفه اي و تربيت نيروي انساني ماهر موردنياز بخشهاي صنعت، معادن، كشاورزي و خدمات تأسيس گرديده است. اين آموزشها كه عمدتا" شامل دوره هاي كارداني و كارشناسي است، با همكاري دستگاههاي اجرايي و سازمان ها و وزارتخانه هاي به كارگيرنده دانشجويان مربوط اجرا مي شود.

ب - بخش غيردولتي
   به منظور افزايش مشاركت عمومي در ارائه خدمات آموزش عالي و كاهش بار مالي دولت در اين زمينه و به دليل افزايش روز افزون تقاضاي اجتماعي جهت ورود به آموزش عالي در ايران دانشگاهها و مؤسساتي در بخش غيردولتي ايجاد گرديده است كه شامل دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي زير است :
1- دانشگاه آزاد اسلامي
   نخستين دانشگاه غيردولتي بعد از انقلاب اسلامي در سال 1361 تحت عنوان دانشگاه آزاد اسلامي تشكيل شد. دانشگاه آزاد اسلامي در طول سالهاي نخستين فعاليت خود با استفاده از فضاهاي آموزشي از قبيل زمين، ساختمان، تجهيزات و كارگاههايي كه از طرف مسؤولان مناطق و افراد خير در اختيار آن قرار گرفت، گسترش يافت. اين دانشگاه، در حال حاضر در بيش از 110 شهر كشور فعاليت دارد.
2- مؤسسات آموزش عالي غيردولتي و غيرانتفاعي
   تجربه دانشگاه آزاد اسلامي و تقاضاي روزافزون جوانان براي ورود به آموزش عالي و علاقه مندي بخش غيردولتي به مشاركت در آموزش عالي كشور موجب شد كه در سال 1364 شوراي عالي انقلاب فرهنگي آييننامه تأسيس دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي غيردولتي و غيرانتفاعي را تصويب كند. اين آيين نامه كه به منظور " بسيج كليه امكانات مملكت در امر گسترش آموزش عالي " مورد تصويب شوراي عالي انقلاب فرهنگي قرار گرفته است، هدفهاي زير را دنبال مي كند:
    - ارتقاي سطح دانش و فرهنگ جامعه
    - تأمين نيروي انساني متخصص موردنياز كشور
    - گسترش آموزش عالي در كشور به نحوي كه بتواند پاسخگوي نياز جامعه براي كسب علم باشد.
    - كمك به بسيج و استفاده از همه مدرسان و استادان جامعه در امر آموزش عالي
    - ايجاد زمينه مناسب براي فعاليت همه جانبه مردم در امر گسترش و اعتلاي دانش و پژوهش كشور
در حال حاضر 32 مؤسسه آموزش عالي غيردولتي غيرانتفاعي با 16091 دانشجو در كشور فعاليت دارند.

ج - بخش غيرحضوري ( آموزش از راه دور)
   دانشگاه پيام نور با برخورداري از ساختار ويژه و متفاوت با نظام آموزشي دانشگاههاي موجود و به منظور ارتقاي سطح علمي و فرهنگي جامعه، گسترش آموزش عالي در اقصي نقاط كشور و راهيابي تعداد بيشتري از داوطلبان مستعد به آموزش عالي، فراهم آوردن امكان ادامه تحصيل براي داوطلبان شاغل يا خانه دار، تأمين بخشي از نيروهاي تخصصي جامعه و استفاده مؤثر از نيروهاي علمي و امكانات در سال 1366 تأسيس شد.
   برنامه هاي اين دانشگاه براي ايجاد هماهنگي ميان آموزش و تحولات سريع اجتماعي شكل گرفته است . اين دانشگاه اميدوار است بتواند فرصتهاي مناسب تحصيلي را به شيفتگان و علاقه مندان تحصيلات عالي ارائه نمايد و تا حدودي پاسخگوي تقاضاي آنان براي ورود به دانشگاه باشد.
   شيوه آموزشي اين دانشگاه به صورت " آموزش از راه دور " است. برنامه هاي آموزشي به صورتي خاص براي اين دانشگاه تنظيم و تدوين مي گردد. در اين شيوه آموزشي از وسايلي نظير متون درسي خود آموز ، نوارهاي ويديويي و كتابهاي آموزشي و آزمايشگاهي همچنين روشهاي آموزشي مكاتبه اي، تشكيل كلاسهاي رفع اشكال حضوري كه بهرهگيري ميشود.
   دانشگاه پيام نور در سال تحصيلي 78-1377 از طريق آزمون سراسري در 18 رشته تحصيلي در دوره كارشناسي و يك رشته در دوره كارداني دانشجو پذيرفته است. اين دانشگاه داراي 147 مركز درسطح كشور است. تعداد دانشجويان اين دانشگاه در سال تحصيلي 78-77 بالغ بر 146990 نفر بوده كه 76437 نفر ( 52 درصد) آن را دانشجوي زن و 70553 نفر ( 48 درصد) آن را دانشجوي مرد تشكيل مي دهد.
   تعداد كل پذيرفته شدگان اين دانشگاه در سال تحصيلي 78-77 در سه گروه علوم انساني، علوم پايه و فني و مهندسي بالغ بر 33418 نفـر است كه از اين تعداد 19444 نفر زن هستند.
   دانشآموختگان اين دانشگاه در سال تحصيلي 77- 1376 درحدود 11700 نفر است كه 5171 نفر آن زن هستند.
رشته هاي دانشگاه پيام نور در حال حاضر عبارتند از: آمار، رياضي، شيمي، فيزيك، كامپيوتر، مديريت بازرگاني، حسابداري، زبان، كتابداري، شيمي، زيست شناسي، زمين شناسي، ادبيات فارسي، روانشناسي، علوم اجتماعي، علوم تربيتي، جغرافيا، الهيات

الف - گزينش دانشجو دربخش دولتي
   به دليل انبوه متقاضيان ورود به دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي دولتي و به منظور برقراري عدالت اجتماعي و گزينش شايسته ترين افراد و نيز تخصيص امكانات آموزش عالي به افراد مستعد، گزينش دانشجو در دوره كارشناسي و كارشناسي ارشد به صورت متمركز انجام ميشود. در دوره دكتري به دليل لزوم ايجاد تناسب بين علايق دانشجويان در گرايش تحصيلي و امكانات دانشگاه و محدود بودن تعداد داوطلبان و نيـــــز اهميت انتخاب دانشجو از سوي دانشگاههاي مجري، گزينش دانشجو به صورت غيرمتمركز انجام مي شود.
   در روش متمركز، داوطلبان براساس نمره و ظرفيت اختصاص داده شده به هر رشته پذيرفته مي شوند. در روش نيمه متمركز ، ملاك پذيرش علاوه بر نمره دانشجو و ظرفيت اختصاص داده شده به هـر رشته، احراز شرايط ديگري نظير سلامت جسمي، تواناييها و صلاحيتهاي ويژهاي است كه از طريق معاينه، مصاحبه، آزمون عملي cfQO بررسي و سنجش قرار مي گيرد.
   براساس ضوابط آزمون سراسري دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي، داوطلبان بايد از سهميه منطقه اي كه تحصيلات متوسطه خود را در آنجا گذرانده اند ( سهميه مناطق سهگانه، سهميه جانباران، سهميه شاهد، رزمندگان، آزادگان ) استفاده كنند. استفاده كنندگان سهميه ها مطابق ضوابط و مقررات متعهد خدمت خواهند بود. مدت تعهد و شرايط و ضوابط هر سهميه از طرف سازمان سنجش يا وزارتخانه مربوط از طريق دفترچه راهنماي انتخاب رشته دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي به اطلاع داوطلبان مي رسد.
   براي ورود به دوره كارشناسي ارشد ، دانشجويان سال آخر دوره كارشناسي و دارندگان مدرك كارشناسي مي توانند باتوجه به تناسب رشته خود در آزمون كارشناسي ارشد شركت كنند.
   آزمون دوره دكتري تخصصي، به صورت غيرمتمركز توسط دانشگاههايي كه مجوز دوره دكتري را از شوراي گسترش آموزش عالي اخذ كرده اند، برگزار مي شود. درآزمون اين دوره، دانشجويان سال آخر دوره كارشناسي ارشد و دارندگان مدرك دكتري حرفه اي و كارشناسي ارشد مي توانند با توجه به تناسب رشته تحصيلي قبلي خود با رشته مورد نظر خود در اين آزمون شركت كنند. اين آزمون شامل امتحان كتبي، شفاهي و مصاحبه علمي است .

ب - گزينش دانشجو در بخش غيردولتي
   نظام آموزشي در دانشگاه آزاد اسلامي به دو صورت پاره وقت و تمام وقت اجرا مي گردد. نظام آموزشي تمام وقت همانند نظام آموزشي دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي دولتي اجرا مي گردد. نظام پاره وقت درجهت پاسخگويي به نياز آن دسته از متقاضيان كه به هر دليل نمي توانند در دوره تمام وقت دانشگاه به تحصيــــل بپردازند، در دوره كارداني و كارشناسي به اجرا گذاشته مي شود. طول مدت تحصيل در نظام پاره وقت، بيش از نظام تمام وقت است. به دانشآموخته اين دوره نيز مانند نظام آموزشي تمام وقت، مدرك تحصيلي مربوط به اين نظام اعطا مي شود.
   دانشگاه آزاد اسلامي آزمون ورودي خود را در سه آزمون جداگانه (آزمون رشته هاي پزشكي، آزمون رشتههاي غيرپزشكي و آزمون رشته هاي نظام پاره وقت ) برگزار ميكند.

   منظور از دوره تحصيلي در نظام آموزش عالي مجموعه دروسي است كه در چارچوب نظام خاصي براي هر رشته تحصيلي ارائه و به اعطاي يك مدرك دانشگاهي منتهي مي شود. دورههاي تحصيلي در آموزش عالي ايران عبارتند از: كارداني، كارشناسي، كارشناسي ارشد، دكتري حرفه اي و تخصصي
   دوره كــــــاردانـــــي: تعداد واحدهاي دوره كارداني 68 تا 72 واحد است و طول مدت تحصيل در اين دوره معمولا" 2 سال است و به دانشآموختگان اين دوره مدرك كارداني اعطا مي شود.
   دوره كــــارشناســـي: تعداد واحدهاي دوره كارشناسي 130 تا 145 واحد است . طول مدت تحصيل در اين دوره معمولا" 4 سال مي باشد و به دانشآموختگان اين دوره مدرك كارشناسي داده مي شود.
   دوره كارشناسي ارشد: تعداد واحدهاي كارشناسي ناپيوسته بين 28 تا 32 واحد و كارشناسي ارشد پيوسته 172 تا 182 واحد مي باشد. طول مدت تحصيل در دوره كارشناسي ارشد پيوسته 6 سال و در دوره كارشناسي ارشد ناپيوسته 2 سال است و به دانشآموختگان آن مـــــدرك كارشناسي ارشد اعطا مي شود.
   دوره دكتــــري : تعداد واحدهاي دوره دكتري 42 تا 50 واحد است كه شامل واحدهاي آموزشي و پژوهشــــي مي شود. طول مدت دوره دكتري 5/4 سال است و به دانشآموختگان آن مدرك دكتري (PH.D) داده مي شود.
شرايط ورود به دوره هاي كارداني، كارشناسي ( پيوسته و ناپيوسته )، كارشناسي ارشد پيوسته و دوره هاي دكتري عمومي ( پزشكي، داروسازي، داندانپزشكي و دامپزشكي ) به شرح زير است :
    1- داشتن گواهينامه پايان دوره متوسطه از داخل ياخارج ازكشور موردتأييد وزارت آموزش و پرورش و يا داشتن گواهينامه دوره كارداني براي ورود به دوره كارشناسي ناپيوسته كه حسب مورد به تأييد وزارت علوم، تحقيقات و فناوري يا وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي رسيده باشد.
    2- پذيرفته شدن در آزمون ورودي
    3- سپردن تعهد خدمت براساس ضوابط و قانون آموزش رايگان يا پرداخت شهريه مطابق تعرفه و مقررات مراجع ذي ربط

   مسؤوليت برنامه ريزي در نظام آموزش عالي ايران برعهده شوراي عالي برنامه ريزي است . اين شورا در امر برنامه ريزي و تدوين و تصويب آيين نامه ها و مقررات آموزشي دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي انجام وظيفه مي كند. شوراي عالي، 9 گروه برنامه ريزي، 68 كميته تخصصي، 3 كميسيون دائمي و درحدود 470 عضو دائمي دارد. اعضاي گروهها و كميته هاي تخصصي عموما" اعضاي هيأت علمي دانشگاهها و صاحبنظران در مسائل آموزش عالي و برنامه ريزي هستند.
   نظام آموزشي در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي براساس نظام واحدي است كه حجم هر درس با تعداد واحدهاي آن درس سنجيده مي شود و قبولي يا ردي دانشجو در يك درس به همان درس محــــدود مي شود.
دارندگان مدرك ديپلم متوسطه پس از گذراندن دوره پيش دانشگاهي و توفيق در آن قادر به ورود به دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي هستند.
   دروس هر رشته در دوره كارشناسي از لحاظ محتوا شامل چهار دسته دروس عمومي، پايه، اصلي و تخصصي است . روس عمومي به منظور توسعه اطلاعات و معلومات عمومي، دروس پايه به منظور تقويت بنيه علمي و ايجاد زمينه براي دروس اصلي و تخصصي ارائه مي گردد. دروس اصلي اساس و مبناي دروس تخصصي رشته است و دروس تخصصي كارايي علمي و عملي دانشجو را دريك رشته معين بالا مي برد.
   دروس دانشگاهي عمدتا" به صورت الزامي و تعدادي به صورت اختياري ارائه مي شود كه شامل دروس مستقل و پيوسته است. دروس مستقل، دروسي هستند كه انتخاب آنها منوط به گذراندن درس يا دروس قبلي يا پيش نياز آنهاست.
از لحاظ نحوه آموزش، دروس دانشگاهي به دروس نظري و عملي تقسيم مي شود، درس نظري حاوي مجموعهاي از دانشهاست كه به صورت خطابه، كنفرانس، سمينار و بحث و گفتگو به دانشجو تعليم داده ميشود و درس عملي مجموعه مهارتهايي است كه انتقال آن به دانشجويان در طي عمليات كارگاهي، بيمارستاني، آزمايشگاهي و صحرايي صورت مي گيرد.
   در سال 1379 به منظور توسعه مشاركت دانشگاهها در مديريت آموزش عالي، تمركززدايي و ارتقاي كيفيت آموزش عالي، اختيارات مربوط به برنامهريزي به دانشگاهها واگذار شده است تا از اين طريق بتوان به انطباق هرچه بيشتر برنامه ريزي درسي با نيازهاي جامعه و روز آمدشدن برنامه ها باتوجه به تحولات دانش بشري و deGOmde كردن برنامه ريزي درسي در دانشگاهها دست يافت.

   كساني كه داراي مدرك دكتري تخصصي (PH.D ) هستند صرف نظر از جنسيت و مذهب (مسلمان، مسيحي، كليمي و زرتشتي) مي توانند به استخدام دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي در آيند.
   اعضاي هيأت علمي آموزشي، مسؤوليت آموزش نظري و عملي، پژوهش و راهنمايي دانشجويان را بهعهده دارند. از جمله وظايف عضو هيأت علمي عبارت است از: تدريس، پاسخگويي به سؤوالات درسي، رسيدگي به پايان نامه هاي تحصيلي، مشاوره و راهنمايي، شركت در جلسات رسمي دانشگاه، اجراي طرحهاي تحقيقاتي، انجام وظايف اجرايي.
   اعضاي هيأت علمي كه درمؤسسات پژوهشي مشغول به كار هستند، بين 24 تا 36 ساعت موظف به انجام دادن كارهاي تحقيقاتي هستند. درضمن از اين تعداد ساعات، حداكثر 4 ساعت را ميتوانند به كار آموزشي بپردازند.
   اهم وظايف اعضاي هيأت علمي پژوهشي عبارت است از:
    الف - اجراي پروژه هاي تحقيقاتي مصوب شوراي پژوهشي مؤسسه
    ب - تدريس در دانشگاهها و مؤسسات وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالي با رعايت شرايط مقرر
    ج - ارائه خدمات علمي - آزمايشگاهي به مؤسسه و خارج از مؤسسه
     د- انجام دادن امور كارشناسي و مشاوره علمي
    هـ- شركت در سمينارها، كنفرانسها و مجامع علمي - تخصصي
    و - شركت در شوراهاي مؤسسه و خارج از مؤسسه

   به منظور جذب اعضاي هيأت علمي دانشگاهها در مراكز آموزش و ارتقاي سطح علمي آنها قوانين و آييننامههايي بهتصويب رسيده است كه به طور خلاصه به آنها اشاره ميشود:
    1- دانشآموختگان كارشناسي ارشد و دكتري كه به عضويت هيأت علمي دانشگاههاي وابسته به وزارت فرهنگ وآموزش عالي و بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در ميآيند، ميتوانند خدمت نظام وظيفه خود را در يكي از دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي بگذرانند. همچنين به موجب قانون، مشمولان عضو هيأت علمي كه دوره نظام وظيفه خود را در مراكز آموزش عالي مي گذرانند، درصورت قبولي در آزمون ورودي دورههاي تحصيلي بالاتر داخل يا با خارج كشور مي توانند از خدمت ترخيص و به تحصيل ادامه دهند.
    2- اعضاي هيأت علمي مي توانند درصورت تصويب برنامه پيشنهادي آنها توسط دانشگاه، از فرصتهاي مطالعاتي در داخل و يا خارج از كشور استفاده كنند.
    3- كليه اعضاي هيأت علمي دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي و پژوهشي مي توانند با پيشنهاد دانشگاه و يا مؤسسه آموزش عالي و پژوهشي و تأييد وزارت سالانه حداكثر سه بار در مجامع علمي و بين المللي شركت كنند و از اين طريق ضمن آشنايي با تازه هاي آموزشي و پژوهشي، دستاوردهاي نوين علمي و جهان را به مراكز آموزش عالي كشور منتقل نمايند.

   علاوه بر قوانين مذكور، مقررات ديگري نيز در جهت حمايت از اعضاي هيأت علمي و بالابردن سطح آموزش عالي توسط مراجع ذي ربط به تصويب رسيده است. از جمله اين مقررات ميتوان به موارد زير اشاره كرد:
    1- انتخاب استاد نمونه باتوجه به عملكرد آموزشي، پژوهشي و اجرايي در دانشگاه
    2- ادامه تحصيل مربيان دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي در دوره دكتري
    3- آيين نامه جذب نيروهاي متخصص