1,1 Parthi, penes quos uelut diuisione orbis cum Romanis facta nunc Orientis imperium est, Scytharum exules fuere. 2 Hoc etiam ipsorum uocabulo manifestatur, nam Scythico sermone exules "parthi" dicuntur. 3 Hi et Assyriorum et Medorum temporibus inter Orientis populos obscurissimi fuere. 4 Postea quoque, cum imperium Orientis a Medis ad Persas translatum est, ueluti uulgus sine nomine praeda uictorum fuere. 5 Postremo Macedonibus triumphato Oriente seruierunt, 6 ut cuiuis mirum uideatur ad tantam eos felicitatem per uirtutem prouectos, ut imperent gentibus, sub quarum imperio ueluti seruile uulgus fuere. 7 A Romanis quoque trinis bellis per maximos duces fiorentissimis temporibus lacessiti soli ex omnibus gentibus non pares solum, uerum etiam uictores fuere ; 8 quamquam plus gloriae sit inter Assyria et Medica Persicaque memorata olim regna et opulentissimum illud mille urbium Bactrianum imperium emergere potuisse quam longinqua bella uicisse, 9 praeterea cum grauibus Scythicis et uicinalibus bellis adsidue uexati uariis periculorum certaminibus urgerentur. 10 Hi domesticis seditionibus Scythia pulsi solitudines inter Hyrcaniam et Dahas et Areos et Sparnos et Margianos furtim occupauere. 11 Fines deinde non intercedentibus primo finitimis, postea etiam prohibentibus in tantum protulere ut non inmensa tantum ac profunda camporum, uerum etiam praerupta collium montiumque ardua occupauerint. 12 Ex quo fit ut Parthiae pleraque finium aut aestus aut frigoris magnitudo possideat, quippe cum montes nix campos aestus infestet.
2,1 Administratio gentis post defectionem Macedonici imperii sub regibus fuit. 2 Proximus maiestati regum probulorum ordo est ; ex hoc duces in bello, ex hoc in pace rectores habent. 3 Sermo his inter Scythicum Medicumque medius et utrisque mixtus. 4 Vestis olim sui moris ; posteaquam accessere opes, ut Medis perlucida ac fluida. Armorum patrius ac Scythicus mos. 5 Exercitum non, ut aliae gentes, liberorum, sed maiorem partem seruitiorum habent, quorum uulgus nulli manumittendi potestate permissa ac per hoc omnibus seruis nascentibus in dies crescit. Hos pari ac liberos suos cura et equitare et sagittare magna industria docent. 6 Locupletissimus ut quisque est, ita plures in bella equites regi suo praebet. Denique Antonio bellum Parthis inferenti cum L milia equitum occurrissent, soli CCCC liberi fuere. 7 Comminus in acie proeliari aut obsessas expugnare urbes nesciunt. Pugnant aut procurrentibus equis aut terga dantibus ; saepe etiam fugam simulant ut incautiores aduersum uulnera insequentes habeant. 8 Signum his in proelio non tuba, sed tympano datur. Nec pugnare diu possunt ; ceterum intolerandi forent, si quanta his est impetus uis, tanta et perseuerantia esset. 9 Plerumque in ipso ardore certaminis proelia deserunt ac paulo post pugnam ex fuga repetunt, ut, cum maxime uicisse te putes, tunc tibi discrimen subeundum sit. 10 Munimentum ipsis equisque loricae plumatae sunt, quae utrumque toto corpore tegunt. Auri argentique nullus nisi in armis usus.
3,1 Vxores dulcedine uariae libidinis singuli plures habent, nec ulla delicta adulterio grauius uindicant. 2 Quamobrem feminis non conuiuia tantum uirorum, uerum etiam conspectum interdicunt. 3 Carne non nisi uenatibus quaesita uescuntur. 4 Equis omni tempore uectantur ; illis bella, illis conuiuia, illis publica ac priuata officia obeunt ; super illos ire, consistere, mercari, colloqui. Hoc denique discrimen inter seruos liberosque est, quod serui pedibus, liberi non nisi equis incedunt. 5 Sepultura uulgo aut auium aut canum laniatus est ; nuda demum ossa terra obruunt. 6 In superstitionibus atque cura deorum praecipua omnibus ueneratio est. 7 Ingenia genti tumida, seditiosa, fraudulenta, procacia ; quippe uiolentiam uiris, mansuetudinem mulieribus adsignant. 8 Semper aut in externos aut in domesticos motus inquieti, natura taciti, ad faciendum quam ad dicendum promptiores ; proinde secunda aduersaque silentio tegunt. 9 Principibus metu, non pudore parent. In libidinem proiecti, in cibum parci. 10 Fides dicti promissique nulla, nisi quatenus expedit.
4,1 Post mortem Alexandri Magni cum inter successores eius Orientis regna diuiderentur, nullo Macedonum dignante Parthorum imperium Staganori, externo socio, traditur. 2 Postea diductis Macedonibus in bellum ciuile cum ceteris superioris Asiae populis Eumenen secuti sunt, quo uicto ad Antigonum transiere. 3 Post hunc a Nicatore Seleuco ac mox ab Antiocho et successoribus eius possessi, a cuius pronepote Seleuco primum defecere primo Punico bello, L. Manlio Vulsone M. Atilio Regulo consulibus. 4 Huius defectionis inpunitatem illis duorum fratrum regum, Seleuci et Antiochi, discordia dedit, qui dum inuicem eripere sibi regnum uolunt, persequi defectores omiserunt. 5 Eodem tempore etiam Theodotus, mille urbium Bactrianarum praefectus, defecit regemque se appellari iussit, quod exemplum secuti totius Orientis populi a Macedonibus defecere. 6 Erat eo tempore Arsaces, uir sicut incertae originis, ita uirtutis expertae. 7 Hic solitus latrociniis et rapto uiuere accepta opinione Selencum a Gallis in Asia uictum, solutus regis metu, cum praedonum manu Parthos ingressus praefectum eorum Andragoran oppressit sublatoque eo imperium gentis inuasit. 8 Non magno deinde post tempore Hyrcanorum quoque regnum occupauit, atque ita duarum ciuitatium imperio praeditus grandem exercitum parat metu cum Seleuci et Theodoti, Bactrianorum regis. 9 Sed cito morte Theodoti metu liberatus cum filio eius, et ipso Theodoto, foedus ac pacem fecit, nec multo post cum Seleuco rege ad defectores persequendos ueniente congressus uictor fuit ; 10 quem diem Parthi exinde sollemnem uelut initium libertatis obseruant.
5,1 Reuocato deinde Seleuco nouis motibus in Asiam dato laxamento regnum Parthicum format, militem legit, castella munit, ciuitates firmat ; 2 urbem quoque nomine Daram in monte Apaorteno condit, cuius loci ea condicio est ut neque munitius quicquam esse neque amoenius possit. 3 Ita enim et praeruptis rupibus undique cingitur ut tutela loci nullis defensoribus egeat, et soli circumiacentis tanta ubertas ut propriis opibus expleatur ; 4 fontium ac siluarum ea copia est, ut et aquarum abundantia inrigetur et uenationum uoluptatibus exornetur. 5 Sic Arsaces quaesito simul constitutoque regno non minus memorabilis Parthis quam Persis Cyrus, Macedonibus Alexander, Romanis Romulus, matura senectute decedit, 6 cuius memoriae hunc honorem Parthi tribuerunt ut omnes exinde reges suos Arsacis nomine nuncupent. 7 Huius filius et successor regni, Arsaces et ipse nomine, aduersus Antiochum, Seleuci filium, centum milibus peditum et XX milibus equitum instructum mira uirtute pugnauit ; ad postremum in societatem eius adsumptus est. 8 Tertius Parthis rex Priapatius fuit, sed et ipse Arsaces dictus. Nam sicut supra dictum est, omnes reges suos hoc nomine, sicuti Romani Caesares Augustosque, cognominauere. 9 Hic actis in regno XV annis decessit, relictis duobus filiis, Mithridate et Phrahate. Quorum maior Phrahates, more gentis heres regni, Mardos, ualidam gentem, bello domuit nec multo post decessit pluribus filiis relictis, 10 quibus praeteritis fratri potissimum Mithridati, insignis uirtutis uiro, reliquit imperium, plus regio quam patrio deberi nomini ratus potiusque patriae quam liberis consulendum.
6,1 Eodem ferme tempore, sicut in Parthis Mithridates, ita in Bactris Eucratides, magni uterque uiri regna ineunt. 2 Sed Parthorum fortuna felicior ad summum hoc duce imperii fastigium eos perduxit. 3 Bactriani autem per uaria bella iactati non regnum tantum, uerum etiam libertatem amiserunt, siquidem Sogdianorum et Arachotorum et Drangarum et Areorum Indorumque bellis fatigati ad postremum ab inualidioribus Parthis uelut exsangues oppressi sunt. 4 Multa tamen Eucratides bella magna uirtute gessit, quibus adtritus cum obsidionem Demetrii, regis Indorum, pateretur, cum CCC militibus LX milia hostium adsiduis eruptionibus uicit. Quinto itaque mense liberatus Indiam in potestatem redegit. 5 Vnde cum se reciperet, a filio, quem socium regni fecerat, in itinere interficitur, qui non dissimulato parricidio, uelut hostem, non patrem interfecisset, et per sanguinem eius currum egit et corpus abici insepultum iussit. 6 Dum haec apud Bactros geruntur, interim inter Parthos et Medos bellum oritur. Cum uarius utriusque populi casus fuisset, ad postremum uictoria penes Parthos fuit. 7 His uiribus auctus Mithridates Mediae Bacasin praeponit, ipse in Hyrcaniam proficiscitur. 8 Vnde reuersus bellum cum Elymaeorum rege gessit, quo uicto hanc quoque gentem regno adiecit impe riumque Parthorum a monte Caucaso multis populis in dicionem redactis usque flumen Euphraten protulit. 9 Atque ita aduersa ualetudine adreptus, non minor Arsace proauo, gloriosa senectute decedit.
M YO def. ; a 3,4 publica def. S ; a 6,8 protulit def. F
1,3 hi et assyriorum edd. : hii et assir- t hi et assir- pi gestas syr- CD.
5 postremo pi CD Rue. Gal. : -mum t See.
6 per uirtutem tpi : uirtute CD.
7 a om. CD || romanorum post florentissimis add. CD || solum tpi : tantum CD.
8 sit i CD Rue. Gal. : est tp See. || illud mille urbium edd. : illud ur. AGVQ1 i illud ur. mille Q2 mille ur. p CD || bactrianum t PZ i See. : -norum X CD Rue. -narum Gal.
9 certaminibus tpi Gal. See. : casib- CD Rue.
10 et areos et sparnos CD Gal. : et areos et sparthanos AVQ pi et areos et hyparthanos G et apartanos Rue. et areos et † sparnos See.
11 postea post deinde add. CD.
12 et post nix add. t Gal. See.
2,1 semper ante sub add. CD Rue. Gal.
2 probulorum See. : populorum tpi ipsorum CD ipsorum probulorum Rue. ipsorum populorum Gal.
3 utrisque tpi See. : -ique CD -imque Rue. Gal.
5 omnibus tpi : commun- CD || cura t CD : currere p cura habent i.
6 bella pi CD : -llo t || occurrissent pi CD Rue. : -rerent Gal. See.
7 aduersum (-us CD) om. VQ.
8 quanta i Gal. See. : -tus t CD Rue. -to p || impetus uis tp CD See. : in impetu uis i Gal. impetus Rue.
3,1 adulterio A2 G2 Q2 p See. : -ia A1 G1 V1 Q1 quam -ia V2 -ii i -is CD -iis Rue. Gal.
4 post conuivia illis usque ad 42,4,12 cibum def. S.
5 terra tpi : -ae CD.
6 atque cura tp Gal. See. : ad curam i ac tura CD ac cura Rue.
10 fides dicti promissique VQ pi : fides dicti promissisque AG fide promissique CD.
4,1 dignante tpi :-nitate CD || staganori pi CD : stagn- t || traditur t See. Gal. -duntur pi Rue. -dunt CD.
2 diductis edd. : ded- W.
5: diodotus p CD Rue. Gal. ut semp. : theod- ti See. ut semp. || bactrianarum pi CD : -norum t || quod tpi : -orum CD.
7 erat post latrociniis add. CD || cum om. CD.
8 metu cum t PZ CD : metu tum X EL metum F || tum ante et add. CD Rue. Gal. || bactrianorum - 9 diodoti om. CD.
5,4 iam ante fontium add. i Gal. || et ante fontium add. CD Rue. || ac siluarum tpi Gal. See. : siluarumque CD Rue.
5 quae res post regno add. CD || quam post cyrus add. CD.
6 nuncupent tpi : -parent CD.
7 centum om. CD || cum post et add. CD.
8 a ante parthis add. CD || et om. CD.
9 more om. CD.
10 regio tpi : -gali CD || deberi tpi : -re se CD.
6,2 perduxit pi CD : d- t.
3 et arachotorum CD edd. : et arcado- p et arcoto- E et arcato- F et arachato- L om. t || drangarum et areorum Rue. Gal. : drangaritanorum tpi brangaritanorum CD dranca- et a. See. || inualidioribus tpi : ua- CD.
4 LX milia tpi : et XL milibus CD.
6 cuius ante cum add. CD.
7 bacasin t F See. : uacasen p uagasin EL Rue. Gal. bacensem CD.
8 post euphraten def. F.
9 atque om. t.
